LUGU 12

AIGU. ВРЕМЯ
VUOZI. VUVVENAIJAT. ГОД. ВРЕМЕНА ГОДА

aigu - время
vuozi (vuvven, vuodeh, vuottu) - год
kuu - месяц
vuvvenaijat - времена года, сезоны
talvi - зима
kevät - весна
kezä - лето
sygyzy - осень

talvi: talvikuu, pakkaskuu, tuhukuu
kevät: kevätkuu, sulakuu, oraskuu
kezä: kezäkuu, heinykuu, elokuu
sygyzy: syvyskuu, ligakuu, kylmykuu

В карельском языке первый месяц сезона носит его название: kevätkuu 'март' (букв. весенний месяц), kezäkuu 'июнь' (букв. летний месяц), syvyskuu 'сентябрь' (букв. месяц осени), talvikuu 'декабрь' (букв. зимний месяц).
В названиях месяцев отражены их особенности: pakkaskuu 'январь' (букв. морозный месяц); tuhukuu 'февраль' (букв. месяц вьюг); sulakuu 'апрель' (букв. месяц таяния); oraskuu 'май' (букв. месяц всходов); heinykuu 'июль' (букв. месяц травы); elokuu 'август' (букв. месяц добра, урожая); ligakuu 'октябрь' (месяц грязи); kylmykuu 'ноябрь' (букв. месяц замерзания).

NEDÄLINPÄIVÄT. ДНИ НЕДЕЛИ

enzimäinargi toinargi kolmaspäivy nelläspäivy piätenčy	argipäivät / arret
suovattu pyhäpäivy	lebopäivät

argi, argipäivät - рабочее время, будни
lebopäivy - выходной

enneeglästy	egläi	tänäpäi	huomei	huomenenjälles
позавчера	вчера	сегодня	завтра	послезавтра

1. Ответьте на вопрос:

Mibo päivii on tänäpäi?	Tänäpäi on __________________________.
Mibo päivii on huomei?	Huomei on ___________________________.
Mibo päivii on huomenenjälles?	Huomenenjälles on ___________________.
Mibo päivii on egläi?	Egläi on ____________________________.
Mio päivii on enneeglästy?	Enneeglästy on ______________________.

VUOROKAUZI (SUUTKAT). СУТКИ

vuorokauzi - сутки
päivy - день
huondes - утро
ildu, ehty - вечер
yö - ночь
havaččuo - проснуться
nosta - встать
viertä muate - лечь спать
muata - спать

g/j:	aigu - aijan
g/ø:	maguau - muata
rg/rr:	argi - arren
ld/ll:	ildu - illan

Hyviä huondestu!	Hyviä päiviä!
Huondeksel Anni havaččuu 6 aigah.	Päiväl häi on ruavos.
Hyviä ildua!	Hyviä yödy!
Illal häi lugou.	Yöl Anni maguau.

Konzu? Когда?

Nedälinpäivy	kuu	vuvvenaigu	vuorokauzi
enzimäsarren - в понедельник tossaren - во вторник kolmanpiän - в среду nellänpiän - в четверг piätenčän - в пятницу suovattan - в субботу pyhänpiän - в воскресенье	pakkaskuul - в январе tuhukuul - в феврале kevätkuul - в марте sulakuul - в апреле oraskuul - в мае kezäkuul - в июне heinykuul - в июле elokuul - в августе syvyskuul - в сентябре ligakuul - в октябре kylmykuul - в ноябре talvikuul - в декабре	talvel - зимой keviäl - весной kezäl - летом sygyzyl - осенью	huondeksel - утром päiväl - днём illal - вечером yöl - ночью

tänävuon	mennyt vuon / muloi	tulien vuon / nouzien vuon
в этом году	в прошлом году	в будущем году

Äijygo aigua on? Сколько времени?

Aigua on kaksi (čuassuu).	Aigua on puoli kolme.
Aigua on viittytostu vajai kaksi.	Aigua on kymmene minuttua kolmattu.

- Äijygo on aigua?	- Сколько времени?
- Kaheksa.	- Восемь.
- Tottugo on kaheksa?	- Действительно восемь?
Eigo sinun čuasut kiirehtetä?	Твои часы не спешат?
- Ei. Minun čuasut kävväh oigieh.	- Нет. Мои часы ходят верно.
Čuasut ollah iel. = Čuasut kiirehtetäh.	Часы спешат.
Čuasut ollah jälleh.	Часы отстают.

Jo 'уже' - vie 'ещё'

- Jo on kymmene (čuassuu).	- Уже десять часов.
- Nenga äijy (aigua)!	- Так много!
- Vie on vai kymmene.	- Ещё только десять часов.
- Nenga vähä (aigua)!	- Так мало!
- Jogo on kymmene?	- Уже есть десять часов?
- On. Jo on viizi minuttua yhtettytostu.	- Есть. Уже пять минут одиннадцатого.

nygöi - сейчас
vastevai - только что
ei ammui - недавно
ammui - давно
kodvan, hätken - долго
sil keskie - тем временем
sinäpiän - в тот день
aijoi - рано
myöhä - поздно

MUSTA! ПОМНИ! Значение времени можно выразить с помощью следующих падежей:

Genetiivu + postpoziittu: kahten aigah (aigua) 'в два часа', vuvven peräs 'через год'.

Inessiivu: čuasus 'за час', kahtes päiväs 'за два дня', vuvves 'за год', elaijas 'за жизнь'.

Illatiivu: čuasuh 'в час', puoleh vuodeh 'в полгода', yhteh päiväh 'за один день'.

Illatiivu + postpoziittu sah, suate: ildah sah=ildassah 'до вечера', kahteh sah=kahtessah 'до двух', talveh suate 'до зимы'.

Adessiivu: päiväl 'днём', täl nedälil 'на этой неделе', kolmel (čuasul) 'к трём часам'.

Translatiivu: čuasukse 'на час', yökse 'на ночь', talvekse 'на зиму', vuvvekse 'на год', kahtekse päiviä 'на два дня'.

Partitiivu + prepoziittu, postpoziittu: enne kahtu 'до двух', kaksi vuottu tagaperin 'два года тому назад', jälles murginua 'после обеда', pyhiäpäiviä vaste 'накануне воскресенья', kymmendy vajai kaheksa 'без десяти восемь'.

SIÄ. ПОГОДА

Mittuine siä on? Какая погода?

Päiväine pastau. On poudu. Tänäpäi on 23° (gruadussua) lämmiä.	Pihal vihmuu. Tuulou pohjaine tuuli.
On jyry, iškoi tuldu.	Panou lundu. On vilu. Tänäpäi on 23° viluu.

SANASTO

päiväine - солнце
pyhäil'l'u - гром
jyry - гроза
vihmu - дождь
tulenišku - молния
pakkaine - мороз
lumi - снег
tuhu - метель
tuučču - снегопад

poudu - тёплая сухая погода
kajožu - безоблачная, ясная погода
pilveksine - пасмурная погода
vihmaksine, vihmusiä - дождливая погода
tuuleksine, tuulisiä - ветреная погода
tyyni - безветрие
sulasiä - оттепель

Päiväine pastau.	Светит солнце.
Pyhäil'l'u jyrizöy.	Гремит гром.
Tuldu išköy.	Сверкает молния.
Vihmuu.	Идёт дождь.
Lundu panou. Tuuččuau.	Идёт снег.
Kajostah.	Проясняется.
Tuulou.	Дует ветер.
Pilvestäh / pilvestyy.	Собираются тучи.

1. Расскажи, какая погода сегодня.

Tänäpäi on ...


Talvi

Talvikuu, pakkaskuu da tuhukuu ollah talvi. Karjalas talvi on vilu. Puaksuh panou lundu, ollah kovat pakkazet. Talvel päivy on lyhyt, yö pitky.


Kevät

Kevätkuu, sulakuu, oraskuu ollah kevät. Kevätkuus on lundu da pakkastu, ga puaksuh pastau päiväine. Yö lyhenöy, päivy pitkenöy. Sulakuus lumi sulau, järvis da jovis lähtöy jiä. Huondeksel da illal on valgei. Oraskuus on lämmin. Puulois on vihandua lehtie.


Kezä

Karjalas kezä on kolme kuudu: kezäkuu, heinykuu da elokuu. Kezäl on räkki, čirittäy päiväine. Kezäkuus ollah valgiet yöt. Elokuus yö pimenöy.


Sygyzy

Sygyzy on syvyskuu, ligakuu da kylmykuu. Syvyskuus meččy on keldaine da ruskei. Sygyzyl vihmuu da tuulou. Illal on pimei. Kylmykuus mua kylmäy, panou lindu.


Vastukohtat. Антонимы

lyhyt - pitky	короткий - длинный
vilu - lämmin	холодный - тёплый
valgei - pimei	светлый - тёмный
kylmy - räkki	морозный - жаркий

2. Выполните задание по образцу:

(Talvi) minä suvaičenluistella da hiihtiä. - Talvel minä suvaičen luistella da hiihtiä.

(Kezä) voi kylbie kezoidu da päivittyö. Lumi sulau (kevät). (Ildu) minä suvaičen lugie kniigua. (Päivy) myö olemmo ruavos. Minä nouzen aijoi (huondes).

3. Расскажи о своём любимом времени года.

Minä suvaičen talvie. Talvel ...


Kielitiedo. Грамматика

Olla-verbin imperfekti.
Глагол быть, являться в форме прошедшего времени (имперфекте)

	Утвердительная форма	Отрицательная форма
minä	olin	en olluh
sinä	olit	et olluh
häi/se	oli	ei olluh
myö	olimmo	emmo olluh
työ	olitto	etto olluh
hyö/net	oldih	ei oldu

Tänäpäi on vilu siä. Vihmuu. Tuulou pohjaine tuuli.
Egläi oli vilu siä. Vihmui. Tuuli pohjaine tuuli.


4. Дайте положительный и отрицательный ответ на вопросы:

Malli: Vihmuigo egläi? Egläi äijäl vihmui. Egläi ei vihmunuh.

Oligo kezä räkki? Jogo poigas nai? Olitgo sinä ruavos? Ellenditgo midä sanoin?


Karjalaine sanou nenga. Карел скажет так

Aijattomal aijal 'не вовремя', aigoin aijal (aigah) 'вовремя', kesken aigua 'раньше времени', vähän aijan peräs 'через некоторое время', täl aijal 'в это время', adamanaigaine 'времён Адама=старый'.

• Aigu elaijan muuttau. Время жизнь меняет.
• Midä Jumal aijakse tuou, sidägi elä. Что Бог на время даёт, тем и живи.
• Suovattu kylytöi, pyhäpäivy piiratoi, mužikku akatoi, sit olit keskel kavonnuh. Суббота без бани, воскресенье без пирогов, мужик без жены - совсем пропащий.